گوبلز خیلی زود متوجّه اهمّیت و قدرت رسانهها در کارزارهای سیاسی و جنگی گردید. جنگ جهانی دوم، اوّلین جنگی بود که رسانههای جمعی الکترونیکی؛ یعنی رادیو، نقش مهمّی را در شروع و ادامة آن، بازی کرد. شعار گوبلز در مبارزات سیاسی این بود: ذهن و قلب مردم را در اختیار بگیر، روح آنها به دنبال تو خواهد آمد.
اشاره: ژنرال کالین پاول، رئیس ستاد مشترک ارتش «آمریکا» در سال 1991 م. و مقارن با جنگ اوّل «خلیج فارس» گفته است که پیروزی در هر جنگی بدون حمایت رسانهها، امری مشکل و شاید غیرممکن است. با وجود آنکه ظاهراً اصولی را که رسانههای غربی در حال حاضر از آنها پیروی میکنند، ارتباطی به خطوط راهنمایی که گوبلز در هفتاد سال پیش برای کار دستگاههای تبلیغاتی آلمان وضع کرده بود، ندارند، ولی در باطن در همان چارچوب کار میکنند. اهمّیت دادن به مؤلّفههای روانی و کارهای رسانهای، مهمترین وسیلة کسب پیروزی است. موردی که هم اکنون غرب با توسّل به گستردگی عظیم دستگاههای تبلیغاتی خود، به آن عمل میکند. به همین دلیلی که گفته شد، شناخت خطوط فکری گوبلز برای درک کارکرد رسانههای فعلی دنیای غرب لازم به نظر میرسد.
دکتر جوزف گوبلز، وزیر تبلیغات حکومت نازی، سهم زیادی در قدرت گرفتن هیتلر داشت. وی از اوّلین کسانی بود که در سالهای گمنامی هیتلر به او پیوست و تا آخرین لحظات زندگی به آرمانهای هیتلر وفادار ماند.
گوبلز خیلی زود متوجّه اهمّیت و قدرت رسانهها در کارزارهای سیاسی و جنگی گردید. جنگ جهانی دوم، اوّلین جنگی بود که رسانههای جمعی الکترونیکی؛ یعنی رادیو، نقش مهمّی را در شروع و ادامة آن، بازی کرد. شعار گوبلز در مبارزات سیاسی این بود: ذهن و قلب مردم را در اختیار بگیر، روح آنها به دنبال تو خواهد آمد.
جوزف گوبلز در 29 اکتبر سال 1897 م. به دنیا آمد. در طول جنگ جهانی اوّل به دلیل کوتاه بودن قدّش در ارتش پذیرفته نشد. او دکترای خود را در رشتة ادبیّات و فلسفه در سال 1921 م. از دانشگاه معتبر «های وی» دریافت کرد. گوبلز اوّلین تماس خود را با حزب نازی در سال 1923 م. برقرار کرد و در سال 1924 م. به عضویّت رسمی حزب نازی در آمد. از آن موقع تا به قدرت رسیدن حزب نازی در سال 1933 م. جزو رهبران مهم و طراز اوّل حزب بود. از سال 1933 م. با عنوان وزیر تبلیغات و تنویر افکار به عضویّت کابینة هیتلر در آمد. او طرفدار اصلی جنگ بود و با شروع نبردهای اصلی، نفوذ او باز هم بیشتر گردید. از سال 1943 م. با شروع شکستهای «آلمان» وی در تبلیغات خود از مردم خواست به جنگ تمام عیار روی بیاورند و تا آخرین لحظات زندگی خود، برای پیروزی بجنگند. در روز 30 آوریل سال 1945 م. هیتلر ضمن تعیین گوبلز به عنوان صدراعظم آلمان، خودکشی کرد. گوبلز تنها یک روز صدراعظم رایش سوم بود. سرانجام در روز اوّل ماه میسال 1945 م. او به همسرش ماگدا گوبلز اجازه داد تا هر شش فرزندشان را مسموم کند و سپس هر دو خودکشی کردند. به دلیل تأثیرات عظیمی که تفکّرات گوبلز بر کارگزاران رسانهای در سالهای بعد از جنگ جهانی دوم داشت، بررسی اصول عقاید وی برای درک درست کارکرد رسانههای غربی، لازم به نظر میرسد.
فعّالان رسانهای باید همگی باهوش بوده و به همة منابعی که روشنفکران جامعه به آنها اظهار علاقه میکنند، تسلّط داشته باشند. فعّالان رسانهای باید شناخت درستی از افکار عمومی و اتّفاقاتی که مردم به آنها حسّاسیت نشان میدهند، داشته باشند.
سیاستهای کلان تبلیغاتی و رسانهای در یک کشور باید از سوی یک منبع برنامهریزی و اداره شود: الف: همة راهنمایی و خط دهیها باید توسط یک نهاد برنامهریزی و هدایت یابد؛ ب: باید مدیران رسانهای کشور، مرتباً توجیه شده و روحیة آنها در بالاترین سطح حفظ شود؛ ج: هر نهادی در کشور که فعّالیتهایش به نحوی جنبة تبلیغی داشته باشد، باید تابع سیاستهای واحد تبلیغاتی کشور باشد؛
در برنامهریزی تمام فعّالیّتهای کشوری، باید جنبههای تبلیغاتی کار در نظر گرفته شود؛
تبلیغاتی موفّق است که بتواند سیاستها و اعمال دشمن را متأثّر سازد: الف: همة اطّلاعاتی که ممکن است مورد استفادة دشمن قرار گیرد، باید در طرحریزی نهایی تبلیغات با دقّت حذف شوند؛ ب: هدف عمدة تبلیغات، باید واداشتن دشمن به نتیجهگیری مطلوبی باشد که مورد علاقة ما است؛ ج: باید با افشای برخی اطّلاعات کسب شده در خصوص دشمن از سوی رسانههای خودی، به آنها بفهمانیم که اطّلاعات ارائه شده از سوی ما، موثّق است تا آنها مجبور شوند رسانههای ما را جدّیتر گرفته و به محتوای آن توجّه ویژهای بکنند. د: اگر اطّلاعاتی در خصوص عملیّات دشمن کسب کردهایم باید مراقبت کامل کنیم که از این اطّلاع ما کوچکترین بویی نبرد، ضمن اینکه خود را برای بهرهبرداری کامل از نتایج عملیّات آماده مینماییم.
همة اطّلاعات غیر محرمانه و سوخته از نظر اطّلاعاتی باید در اختیار طرّاحان تبلیغاتی قرار گیرند تا از آنها خوراک مناسبی برای رسانههای خودی درست کنند. با شناخت دقیق مخاطبان باید قبل از شروع تبلیغات، علایق آنها شناسایی شده و اطّلاعات به نحوی ارائه شوند تا مورد توجّه و علاقة شنوندگان قرار گیرند؛
وظیفة دستگاههای رسانهای، پخش گزارشهایی بر مبنای صحّت و سقم آنها نیست. تأثیرات نهایی هر گونه تبلیغاتی، نشان دهنده و معیار قضاوت برای پخش آن گزارش یا خبر است. به عبارتی اگر خبر و گزارش دروغی نیز باعث افزایش روحیة مردم شود، پخش آن ایرادی ندارد.
فعّالیتهای تبلیغاتی دشمن باید به دقّت بررسی شود. این بررسی در سه بخش اصلی انجام میگیرد: محتوای تبلیغات، هدف و نهایتاً میزان تأثیراتی که بر مردم ما میگذارد. بر مبنای نتایج چنین بررسیهایی است که باید برخی از فعّالیتهای تبلیغاتی دشمن، نادیده گرفته شده و برای بقیه، بسته به قدرت و میزان تأثیرگذاری آنها، ضدّ تبلیغات مناسبی طرّاحی و اجرا گردد؛
محتوای اخباری که از رسانههای خودی پخش میشوند، باید از نظر اعتبار، میزان وجود اطّلاعات طبقه بندی شده و نهایتاً اهدافی که از پخش چنین محتوایی مورد نظر است، باید به دقّت بررسی گردند. گزارشهای ارسالی باید ترکیب مناسبی از عناصر بالا باشند تا دشمن به آنها اعتنا کند؛
استفاده از محتوای برنامههایی که دشمن بر روی آنتن فرستاده، وسیلة مناسبی برای طرّاحی و اجرای برنامههای تبلیغاتی برای بیاعتبار کردن دشمن است. با انتخاب گزینشی از برنامههای تبلیغاتی دشمن، میتوان از آنها در تحقّق اهداف تبلیغاتی خودی استفاده کرد؛
نکتة مهم در فنّ تبلیغاتی سیاسی بر ضدّ دشمن و شکستن روحیة آنها، استفادة مناسبی از اخبار راست و دروغ است. امتزاج مناسب این دو باعث خواهد شد تا با مرجع قرار دادن اخبار درست که وقوع آنها بر همگان مسلّم شده، مقداری اخبار دروغ را به دشمن قبولاند و برنامههای جنگی آنها را متوقّف یا دچار بحران و سردرگمی نمود؛ نقل قول از سیاستمدارانی که صاحب شخصیّت و پرستیژ هستند، میتواند موفّقیت کارزارهای تبلیغاتی را تسهیل کند؛
تبلیغات سیاسی باید به دقّت زمانبندی شود: الف: اخبار رسانههای خودی در خصوص موضوع معیّنی باید قبل از گزارشهای رقبا به نظر مخاطبان هدف برسد؛ ب: فعّالیتهای تبلیغاتی باید در زمان کاملاً معیّن و مناسبی آغاز گردد؛ د: اخبار و گزارشها هر چقدر هم که مهم باشند، باید فقط به تعداد دفعاتی که برای آن خبر مناسب است، تکرار گردد. تکرار نامناسب اخبار، نه تنها تأثیرگذاری آن را کم؛ بلکه به نوعی ضدّ تبلیغ تبدیل میگردد؛
در امر تبلیغات باید برای حوادث و شخصیّتهای خودی و دشمن از القاب و اسامی مستعار مناسبی استفاده نمود. نظیر: نامیدن خلبانان خودی: عقابان تیز پرواز و خلبان دشمن: خفّاشان شب کور. سیاستمداران و رهبران دشمن نیز باید با القاب مناسبی که هیمنه و اهمّیت آنها را در نظر سربازان خودی بشکند، یاد باید کرد. الف: این گونه نامگذاریها باید مستمر و مسبوق به سابقه باشد. استفاده از اسامی تاریخی که یادآور پیروزیهای بزرگ گذشته باشد، کمک مهمّی در این راستا است؛ ب: استفاده از پس زمینههای تاریخی و فلسفی نباید آن قدر پیچیده و بغرنج باشند که مردم عادی از درک آنها درمانده شوند؛ د: تبلیغات باید در زمانهای معیّنی با استفاده از قالبهای مشخّصی تکرار شوند. یادآوری پیروزیهای گذشته در سالگرد آنها موقعیّت مناسبی را برای ارتقای روحیة جنگجویان فراهم میکند؛ ح: تأثیرات همة فعّالیتهای تبلیغاتی باید به صورتی پیوسته ارزیابی شوند. باید شاخصهای موفّقیت در کارزارهای تبلیغاتی تعریف و علل ناکامیها معیّن و در رفع آنها کوشش گردد؛
در تبلیغات خانگی باید تمام کوششهای دشمن برای ایجاد امیدهای کاذب در مردم، نقش بر آب گردد. پیروزی و موفّقیت، موضوعی است که ما باید در مورد نحوة حصول به آن، تصمیم بگیریم، نه اینکه دشمن معیارهای موفّقیتهای ما را تعیین کند؛
تبلیغات داخلی باید مقدار معیّن و قابل هضمی از نگرانی از شکست را در بین مردم ایجاد کند. الف: مردم باید بدانند که در صورت شکست چه مصائبی را باید تحمّل کنند. ب: رسانهها باید نگرانیهای جنبی مبارزه را در چشم مردم کم ارزش نشان دهند. ترس از کمبود موادّ غذایی و سایر خدمات اجتماعی باید به حدّاقل برسد؛
تبلیغات داخلی باید همة تأثیرات ناامیدی را به حدّاقل برساند. رسانهها باید بدانند که سرخوردگی و ناامیدی، امری غیر قابل اجتناب، در هر مبارزة طولانی است. همة برنامهریزیها باید بر اساس وجود چنین فضایی و مبارزه با عواقب آن صورت پذیرد.
خوی وحشی و تجاوزکارانة دشمن باید به عنوان خصلتی غیرقابل برگشت و اصلاحناپذیر تبلیغ گردد؛
نباید برای کارهای تبلیغی، نتایج سریعی را انتظار داشت. جزئیّات کارزارهای تبلیغاتی باید متناسب با تحوّلاتی که روی میدهند، تنظیم و تعدیل شوند.
کلمات قصار گوبلز
دروغ هایی که از رسانهها پخش میشوند، باید تا حدّ امکان بزرگ باشند. در این صورت مردم قسمتی از آن را باور خواهند کرد؛ جوهرة اصلی تبلیغات این است که مردم چنان صمیمانه و از روی علاقه به موضوع جذب بشوند که تسلیم آن شده و اساساً در فکر تَرکَش نباشند؛ نخستین، بهترین و مناسبترین جا برای زن، درون خانواده و شکوهمندترین وظیفة او تقدیم فرزند به مردم و ملّتش است. بچّههایی که تداوم نسل و در نتیجه فناناپذیری ملّت را تضمین میکند.